Το κρουαζιερόπλοιο Sea Diamond βυθίστηκε στην καλδέρα της Σαντορίνης μαζί με 500 τόνους πετρελαιοειδών. Εννέα χρόνια μετά και παρά την τελεσίδικη απόφαση του Αρείου Πάγου που επιτάσσει την ανέλκυση, το ναυάγιο εξακολουθεί να απειλεί ένα από τα πιο τουριστικά νησιά της χώρας μας
Στις 5 Απριλίου 2007, Μεγάλη Πέμπτη, ο Λουκάς Λυγνός δέχθηκε ένα τηλεφώνημα από την αδερφή του, εργαζόμενη στο τελεφερίκ της Σαντορίνης, η οποία τον ενημέρωσε πως ένα πλοίο βυθίζεται στο λιμάνι. Πήρε ένα ζευγάρι κιάλια και πήγε στην καλδέρα για να δει τι συμβαίνει. «Αφού κατέβασαν τον κόσμο, λέω “εντάξει, σώθηκαν οι άνθρωποι, κάπου θα το προσαράξουν το πλοίο, θα το μπαλώσουν, θα φύγει, τελειώσαμε”. Την άλλη μέρα όμως έμαθα ότι βυθίστηκε κι άρχισαν να βγαίνουν τα πετρέλαια έξω…»
Καθηγητής φυσικής, με ιδιαίτερες περιβαλλοντικές ευαισθησίες και εμπλοκή στις περιβαλλοντικές ομάδες του νησιού, ο κύριος Λυγνός, δεν μπορούσε να χωνέψει αυτό που είχε συμβεί. Το κρουαζιερόπλοιο Sea Diamond της εταιρείας Louis Hellenic Cruises, είχε αποπλεύσει από το Ηράκλειο με 1163 επιβάτες και 391 μέλη πληρώματος. Λίγο μετά τον απόπλου, παρουσιάστηκε βλάβη σε κεντρική μηχανή στην αντλία πετρελαίου, όμως ο πλοίαρχος συνέχισε το ταξίδι, προσπαθώντας να διορθώσει εν πλω τη βλάβη. Όταν το πλοίο μπήκε στον κόλπο της Σαντορίνης, η μηχανή άρχισε να λειτουργεί κανονικά, όμως το Sea Diamond παρέκκλινε συστηματικά της πορείας πρόσδεσης με αποτέλεσμα να προσκρούσει σε ξέρα και να αρχίσει αμέσως να παίρνει νερά από τις υδατοστεγείς πόρτες των στεγανών φρακτών, που ήταν κατά παράβαση ανοικτές καθ' όλη τη διάρκεια του ταξιδιού.
Το νερό προκάλεσε βραχυκύκλωμα στον κύριο ηλεκτρολογικό πίνακα, ξέσπασε φωτιά και το ακυβέρνητο πλέον κρουαζιερόπλοιο μπήκε με μεγάλη ταχύτητα μέσα στον όρμο των Φηρών. Με μεγάλη καθυστέρηση ενημερώθηκε το λιμεναρχείο και ξεκίνησε η επιχείρηση διάσωσης. Σώοι κατάφεραν να βγουν όλοι οι επιβάτες εκτός από τον 45χρονο Γάλλο Ζαν Κριστόφ Αλέν και την 16χρονη κόρη του, οι σοροί των οποίων δεν έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα.
Το πλοίο βυθίστηκε ολοσχερώς 14 ώρες μετά την πρόσκρουση. Για τον κύριο Λυγνό και τα υπόλοιπα μέλη της Συντονιστικής Επιτροπής Αγώνα Θηραίων Πολιτών για την Ανέλκυση του Κρουαζιερόπλοιου Sea Diamond, αφέθηκε να βυθιστεί δίπλα στο λιμάνι της Σαντορίνης:
Ο καπετάνιος έκανε το λάθος και ο αρχιπλοίαρχος δεν έστειλε ρυμουλκά να πάρουνε από εκεί το πλοίο, αλλά κάνανε την πάπια για να βυθιστεί και να πάρουν τα ασφάλιστρα
Αυτό υποστηρίζει ο ίδιος μιλώντας στο WE του News247. Η πλοιοκτήτρια εταιρία ωστόσο, έκανε λόγο για εσφαλμένη χαρτογράφηση του όρμου και ακολούθησαν χρόνια δικαστικής διαμάχης ενώ παράλληλα βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη η διαδικασία ρύπανσης και περιβαλλοντικής υποβάθμισης της πιο δημοφιλούς καλδέρας στον κόσμο.
Πριν από μερικές ημέρες, ο Άρειος Πάγος αποφάσισε τελεσίδικα την ενοχή του πλοιάρχου του μοιραίου κρουαζιερόπλοιου αλλά και του διευθυντή επιχειρήσεων της συνδιαχειρίστριας εταιρείας Core Marine LTD. Σύμφωνα με την απόφαση 515/2016 του ΣΤ’ Ποινικού Τμήματος, και τους δύο βαρύνει πλήρως η ευθύνη αντίστοιχα για τη βύθιση του Sea Diamond και για τη σοβαρή και εξακολουθητική θαλάσσια ρύπανση που συνέβη και συνεχίζεται μέχρι και σήμερα στη θαλάσσια περιοχή της Σαντορίνης. Έτσι έκλεισε οριστικά ο κύκλος των ποινικών ευθυνών για το ναυάγιο του Sea Diamond. Ωστόσο τίποτε δεν έχει γίνει μέχρι σήμερα για την ουσιαστική επίλυση του προβλήματος, την ανέλκυση δηλαδή του Sea Diamond από το βυθό της Σαντορίνης.
«Υπάρχει νομοθεσία που λέει τι πρέπει να γίνει σε περίπτωση ναυαγίου» εξηγεί ο κύριος Λυγνός. «Ο ρυπαίνων πληρώνει και ο αρμόδιος οργανισμός (που υποτίθεται πως είναι το Λιμενικό Ταμείο Θήρας ή το υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας) καλεί τον υπεύθυνο του ναυαγίου ή αλλιώς τον πλοιοκτήτη να ανελκύσει το ναυάγιο. Αν δεν το κάνει εντός 3 μηνών, τότε έχει το δικαίωμα και τη υποχρέωση ο οργανισμός να κάνει ανέλκυση με δικά του έξοδα και να την χρεώσει μέσω της εφορίας στον πλοιοκτήτη. Το θέμα είναι ότι τα προηγούμενα υπουργεία και οι προηγούμενες κυβερνήσεις ποτέ δεν ήταν θερμοί να ξεκινήσουν κάτι τέτοιο. Ούτε και οι σημερινοί είναι έτοιμοι να το κάνουν αλλά τέλος πάντων φάγαμε τα μούτρα μας με τις προηγούμενες κυβερνήσεις να μας λένε ότι είναι πολλά τα λεφτά, 100 εκατομμύρια θα κοστίσει η ανέλκυση, “εμείς δεν έχουμε να δώσουμε τα χρήματα και είναι υπόθεση της πλοιοκτήτριας να το κάνει”. Kαι ποιος θα την υποχρεώσει να το κάνει αφού δεν το κάνει από μόνη της; Αναγκαστήκαμε να πάμε σε δικαστικό αγώνα επειδή η πολιτεία μας αγνοούσε και δεν πίεζε με κανέναν τρόπο τον πλοιοκτήτη».
Έχουμε κάνει προσφυγή και στο Συμβούλιο της Επικρατείας εναντίον της ελληνικής πολιτείας που δεν πράττει το γράμμα του νόμου και δεν καλεί τον πλοιοκτήτη να κάνει την ανέλκυση
Όπως επισημαίνει ο κύριος Λυγνός, σε ό,τι αφορά την αστική ευθύνη και τις αποζημιώσεις, πρωτοδίκως έχει επιβληθεί πρόστιμο 14 εκατ. ευρώ στην Louis Hellenic Cruises και έχει κριθεί η ανέλκυση να γίνει με δικά της έξοδα. Όμως εκκρεμεί ακόμα το εφετείο. «Έχει αναβληθεί 6 -7 φορές και πλέον πάμε για τον Σεπτέμβριο. Αλλά, ξέρετε, δεν έπρεπε να περιμένουμε το δικαστήριο. Στην Ιταλία πρώτα ανέλκυσαν το Concordia και μετά ξεκινήσανε τα δικαστήρια».
Περιβαλλοντικό Έγκλημα
Εν τω μεταξύ, η απόφαση του Αρείου Πάγου ξεκαθάρισε και ένα ακόμα θέμα που δίχαζε την επιστημονική κοινότητα, αναγνωρίζοντας την ύπαρξη σοβαρής θαλάσσιας ρύπανσης και μάλιστα συνεχιζόμενης έως σήμερα στην περιοχή. Το Εργαστήριο Διαχείρισης Τοξικών και Επικίνδυνων Αποβλήτων του Πολυτεχνείου Κρήτης, ήδη από το 2009 διεξήγαγε σειρά δειγματοληψιών, μετρήσεων και αναλύσεων στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή του ναυαγίου, έπειτα από αίτημα αρχικά, της τότε Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Κυκλάδων και στην συνέχεια της Περιφέρειας Ν. Αιγαίου και σε συνεργασία με τοπικούς φορείς, αλλά και απλούς κατοίκους, που βίωναν καθημερινά τις επιπτώσεις του ναυαγίου στο νησί. Όλα τα στοιχεία, που συλλέχθηκαν, αποδείκνυαν την σοβαρή επιβάρυνση του θαλάσσιου οικοσυστήματος της περιοχής, αλλά και την συνεχιζόμενη ενεργή δράση του ναυαγίου ως πηγή ρύπανσης. Εφόσον συγκεντρώθηκαν και ζητήθηκαν, ετέθησαν υπόψη του δικαστηρίου το οποίο τα έκρινε ως τα πλέον αξιόπιστα, σε σχέση με εκείνα που παρουσιάστηκαν από άλλους φορείς (ΕΛΚΕΘΕ, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, ΑΠΘ, Πανεπιστήμιο Southampton), βασίζοντας μάλιστα σε αυτά την λήψη της τελικής του απόφασης.
Ο Διευθυντής του εργαστηρίου, ο καθηγητής Eυάγγελος Γιδαράκος, μιλώντας στο WE του News247 με αφορμή τα 9 χρόνια από το ναυάγιο κάνει λόγο για «θλιβερή επέτειο» και «περιβαλλοντικό έγκλημα». Παράλληλα δηλώνει απόλυτα δικαιωμένος από την απόφαση του ανωτάτου δικαστηρίου σημειώνοντας ότι οι μελέτες των άλλων ιδρυμάτων έγιναν για λογαριασμό της πλοιοκτήτριας εταιρίας και προσπαθούσαν να υποβαθμίσουν τη σοβαρότητα του ζητήματος:
Δυστυχώς, σε αυτήν την προσπάθεια ενεπλάκησαν μέλη της επιστημονικής κοινότητας της χώρας μας, τα οποία έβαλαν το όποιο συμφέρον είχαν από την εμπλοκή τους στην υπόθεση, πάνω από την ακεραιότητα, την ηθική, τη δικαιοσύνη, το περιβάλλον και εν τέλει την αλήθεια
Και η αλήθεια σύμφωνα με τον κύριο Γιδαράκο και την ομάδα του είναι άκρως ανησυχητική, καθώς από τις μετρήσεις που η ομάδα του διενεργεί όλα αυτά τα χρόνια, έχει διαπιστωθεί ότι από το Sea Diamond απελευθερώνονται στο θαλάσσιο περιβάλλον πολλά τοξικά μέταλλα όπως το κάδμιο (λόγω της διάβρωσης των μεταλλικών, ηλεκτρολογικών, μηχανολογικών και λοιπών μερών) καθώς και πετρελαιοειδή. «Δυστυχώς τα αποτελέσματα είναι πάρα πολύ ανησυχητικά διότι διαπιστώνουμε ότι λόγω του βαθμού διάβρωσης που έχει λάβει χώρα επιβαρύνεται συνεχώς η θαλάσσια στήλη, επιβαρύνονται τα ιζήματα που είναι ακριβώς από κάτω στη συγκεκριμένη περιοχή. Και βεβαίως αυτό που καθιστά την περίπτωση άκρως επικίνδυνη είναι το γεγονός ότι τουλάχιστον στο 1/3 ων ψαριών που συλλέγουμε γύρω από το φράγμα που έχει τοποθετηθεί πάνω από το ναυάγιο, οι συγκεντρώσεις σε τοξικά μέταλλα είναι τόσο υψηλές που απαγορεύονται προς βρώση. Μιλάμε για το 30-40% των ψαριών που έχουμε συλλέξει και αναλύσει στην τελευταία δειγματοληψία. Επιπλέον, διαπιστώνουμε ότι απελευθερώνονται και πετρελαιοειδή. Ένα μεγάλο μέρος αυτών αναδύονται στην επιφάνεια και ένα εξίσου μεγάλο μέρος διασπώνται και διασκορπίζονται μέσα στο νερό».
Βιολογική καταστροφή της καλδέρας
Όσο για το αντιρρυπαντικό φράγμα που έχει τοποθετηθεί πάνω από την περιοχή του ναυαγίου, ο κύριος Γιδαράκος έχει σοβαρές επιφυλάξεις για την αποτελεσματικότητά του. «Το φράγμα δεν ικανοποιούσε από την αρχή, πόσο μάλλον σήμερα, την ανάγκη για συλλογή των πετρελαιοειδών που απελευθερώνονται. Ένα μέρος συλλέγεται, το μεγαλύτερο όμως διασκορπίζεται μέσα στο νερό και αυτό που συλλέγεται μπορεί να συλλεχθεί μόνο όταν οι καιρικές συνθήκες είναι ευνοϊκές, μιλαμε για 4-5 μποφόρ το πολύ. Πολύ συχνά οι καιρικές συνθήκες δεν είναι καλές και το φράγμα δεν μαζεύει τίποτα. Και αυτό δεν χρειάζεται ανάλυση για να το διαπιστώσει κανείς, φαίνεται με το μάτι, αν κανείς επισκεφθεί την περιοχή το διαπιστώνει, βλέπει μια ωραία ελαιώδη φάση, την οποία την ‘πωλούν’ στους τουρίστες ως ιχθυοτροφείο, εκεί έχουμε φτάσει, σε αυτό το σημείο!»
«Εμείς τους βλέπουμε τους ρύπους και τις λαδιές κάθε μέρα, 30-40 λίτρα μαζεύονται καθημερινά στο λιμάνι γύρω από το φράγμα. Το θέμα είναι ότι υπάρχουν κι άλλα ένα σωρό βαρέα μέταλλα, κάδμιο, υδράργυρο, νικέλιο, άκρως καρκινογόνα, που εκλύονται σιγά σιγά από το πλοίο, τα οποία συσσωρεύονται στους θαλάσσιους οργανισμούς, στο νερό, στη θαλάσσια στήλη» συμπληρώνει ο κύριος Λυγνός, ο οποίος περιμένει «με φόβο και αγωνία ψυχής» τις μελέτες του Πολυτεχνείου Κρήτης μια φορά το εξάμηνο.
Ο δε κύριος Γιδαράκος κάνει λόγο για μια ενδεχόμενη βιολογική καταστροφή της καλδέρας. «Είχα την τύχη σαν νέος επιστήμονας να κάνω δειγματοληψίες μαζί με ικανότατους Αμερικανούς και Γερμανούς συναδέλφους στο μεγάλο ναυάγιο του Exxon Valdez στην Αλάσκα. Μιλάω για το ‘91, ‘92 και ‘93, παρακολουθούσα από τότε την κατάσταση στη συγκεκριμένη περιοχή. Σήμερα, τα ευρήματα δείχνουν ότι έχει χαθεί το 70% των ειδών στη συγκεκριμένη περιοχή. Θα αφήσουμε να συμβεί κάτι τέτοιο και σε εμάς; Το κουφάρι είναι σε έναν γκρεμό, αν με έναν μικρό σεισμό σπάσει στα δύο τότε θα απελευθερωθούν όλες οι ουσίες που αναφέραμε προηγουμένως, οπότε υφίσταται πραγματικά ο δυνητικός κίνδυνος να δημιουργηθεί μια ανεπανόρθωτη κατάσταση και να επέλθει μια μορφή βιολογικής νέκρωσης σε πολλά ζώντα οικοσυστήματα στην περιοχή της καλδέρας».
Ένα επιχείρημα κατά της ανέλκυσης που ακούστηκε στις αίθουσες που διεξήχθη η πολυετής δικαστική διαμάχη είναι ότι αυτή είναι επικίνδυνη μπορεί να κοστίσει τη ζωή των δυτών και αν το πλοίο σπάσει να προκληθεί μεγαλύτερη ρύπανση. «Μα αν μείνει ως έχει η ρύπανση θα προκληθεί ούτως η άλλως» απαντά ο κύριος Λυγνός, προσθέτοντας ότι δεν έχει γίνει καμία μελέτη ανέλκυσης για να συμπεράνει κανείς ότι αυτή είναι επικίνδυνη. «Αυτό που μας ανησυχεί είναι ότι ο χρόνος κυλά σε βάρος μας. Αν κατρακυλήσει, σπάσει, ανοίξει, γίνει ένας σεισμός και φύγει από τη θέση του, θα γεμίσει η καλντέρα με μαζούτ και δεν ξέρω αν και ο καθαρισμός θα είναι ποτέ εφικτός. Ο χρόνος κυλά σε βάρος μας και υπέρ αυτών που θέλουν να το αφήσουν εκεί όπως άλλα δεκάδες ναυάγια σε όλο τον ελληνικό χώρο. Και μπορεί άλλα ναυάγια να είναι σε ανοιχτό πέλαγος, εμείς το έχουμε 200 μέτρα από το λιμάνι, μέσα στην καλδέρα. Γύρω γύρω υπάρχουν αφαλατώσεις. Προς το παρόν είναι καθαρά εκεί τα νερά σύμφωνα με τις μετρήσεις, τι θα γίνει όμως αν εξαπλωθεί ο ρύπος σε βάθος χρόνου και αρχίσουν να τραβούν οι αφαλατώσεις νερό με βαρέα μέταλλα;».
Σε αναζήτηση κονδυλίων και σοβαρότητας
Τι έχει να πει για όλα αυτά όμως η σημερινή κυβέρνηση της χώρας; Στο τέλος της κουβέντας μας ο κύριος Λυγνός περιγράφει την πρόσφατη εμπειρία του με τα συναρμόδια υπουργεία Περιβάλλοντος και Ναυτιλίας.
«Στις 17 Φεβρουαρίου ανέβηκα στην Αθήνα και συνάντησα τον κ. Τσιρώνη και τον κ. Δρίτσα. Ήταν η πρώτη φορά που συνάντησα δυο υπουργούς ταυτόχρονα, συνήθως συναντούσα ή το έναν ή τον άλλο και ο ένας τα έριχνε στον άλλο! Αυτό είναι αρμοδιότητα του Περιβάλλοντος, το άλλο είναι αρμοδιότητα του Ναυτιλίας... Κάπως έτσι περάσανε εννέα χρόνια. Πρώτη φορά λοιπόν συναντηθήκαμε όλοι μαζί, οι δύο υπουργοί και βουλευτές και υπεύθυνοι του λιμενικού σώματος και είπαμε ότι ναι πρέπει να ανελκυσθεί το ναυάγιο και πρέπει όλοι να συνδράμουμε σε αυτό και να μην αφεθεί η υπόθεση στο Λιμενικό Ταμείο Θήρας που έχει δυο υπαλλήλους όλους κι όλους. Εκφράστηκε λοιπόν η βούληση και είπαν ότι θα συστήσουν και φορέα που θα αναλάβει τη διαχείριση του ναυαγίου με εκπροσώπους από τα δύο υπουργεία, την επιτροπή μας και το δήμο Θήρας. Περάσανε δυο μήνες, επικοινώνησα ξανά με το υπουργείο, μου είπαν ότι έχουν στριμωχτεί με το προσφυγικό και πρέπει πρώτα να βρουν τα κονδύλια για να πληρωθεί η ανέλκυση, διαφορετικά καμιά εταιρία δεν θα μας πάρει σοβαρά για να την αναλάβει. Βλέπετε έχουμε κάνει και στο παρελθόν προσκλήσεις για ανέλκυση. Στην πρώτη ανταποκρίθηκαν πολλές μεγάλες εταιρίες, αλλά η διαδικασία δεν προχώρησε. Στη δεύτερη δεν ανταποκρίθηκε κανένας… Συνεπώς είμαστε σε αυτή τη φάση. Να συσταθεί ο φορέας και μετά να προσκληθούν οι εταιρίες για την ανέλκυση, για να μας πάρουν και στα σοβαρά, να καταλάβουν ότι υπάρχουν δυο υπουργεία από πίσω που θέλουν να προχωρήσει το θέμα και υπάρχει μια σοβαρότητα στην αντιμετώπιση...
Κάποτε, ο κύριος Τσίπρας, όταν είχε αναλάβει πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ, είχε έρθει στη Σαντορίνη και είχε κάνει μια δήλωση που έλεγε πώς είναι 900 μέρες το Sea Diamond στο βυθό κι αυτό είναι μια τοξική βόμβα και πρέπει επιτέλους η πολιτεία να το ανελκύσει. Το έχω κρατήσει το βίντεο, σκέφτομαι να του το στείλω… Θέλω να πω, πιστεύω στην καλή πρόθεση και οι βουλευτές Κυκλάδων του ΣΥΡΙΖΑ μας στηρίζουν, αλλά δεν έχει νόημα απλά να ανταλλάσσουμε δηλώσεις, πρέπει να κάνουμε και δουλειά.
Καθηγητής φυσικής, με ιδιαίτερες περιβαλλοντικές ευαισθησίες και εμπλοκή στις περιβαλλοντικές ομάδες του νησιού, ο κύριος Λυγνός, δεν μπορούσε να χωνέψει αυτό που είχε συμβεί. Το κρουαζιερόπλοιο Sea Diamond της εταιρείας Louis Hellenic Cruises, είχε αποπλεύσει από το Ηράκλειο με 1163 επιβάτες και 391 μέλη πληρώματος. Λίγο μετά τον απόπλου, παρουσιάστηκε βλάβη σε κεντρική μηχανή στην αντλία πετρελαίου, όμως ο πλοίαρχος συνέχισε το ταξίδι, προσπαθώντας να διορθώσει εν πλω τη βλάβη. Όταν το πλοίο μπήκε στον κόλπο της Σαντορίνης, η μηχανή άρχισε να λειτουργεί κανονικά, όμως το Sea Diamond παρέκκλινε συστηματικά της πορείας πρόσδεσης με αποτέλεσμα να προσκρούσει σε ξέρα και να αρχίσει αμέσως να παίρνει νερά από τις υδατοστεγείς πόρτες των στεγανών φρακτών, που ήταν κατά παράβαση ανοικτές καθ' όλη τη διάρκεια του ταξιδιού.
